Азап чекген къулунгу
Файгъамбаргъа салгъанса.
Къыргъый чабакъ ичинде
Къыркъма-къыркъ жыл кечиннген,
Жюнюсню да кечдинг сен,20
Изми бер ниетингден!
Тахир былай тилек этип, жукълагъанды.
Зухураны да, Тахир баланы да кюйлерин эшитип, азапларын кёрюп, жюрегине алгъан жолоучу шайыр жаш, кериуан бла атланып кетсе да, узаймай, къайтып келгенди. Ол Мардин тутмакъны эгетлерине кёп ахча берип, Тахирни къутхарыргъа деп келишгенди. Жасы заманда Тахир тургъан тутмакъ худжраны21 эшиклери ачылып, шайыр жаш ары киргенди. Аны жюрегинде да сюймеклик жарасы кюе эди, сюйген сюйгенни терк ангылайды, игилик тилейди. Ол жаш насыпсыз тутхуннга салам берди. Сюймекликден, къыйынлыкъдан безип, башы къатышхан Тахир бала Хызыр файгъамбар келген сунуп, баш ие, салам салгъанды, анга эриген, азгъан кёзлери бла сейирсинип къарагъанды. Шайыр жаш, Тахирни къайгъысына ёкюл болуп, былай айтып жырлагъанды:
Жиляма, Тахир, къардашым,
Къайгъынг манга жууукъду,
Сюйгенингден айырылсанг, –
Бу дуния сууукъду.
Манга да сен бир къара, –
Жюрегим – ачыкъ жара!
Бу дунияда не мадар
Бизнича болгъанлагъа?
Алай адам адамгъа,
Тутмайын жюрек къара, –
Къыйын кюн кёзюне къарап,
Этерге керек чара.
Былай жырлап, дагъыда айтханды: «Эй, Тахир, сени къызыу кёз жашларынг, жюрек къыйынлыгъынг, мени жолдан къайтаргъандыла. Термилген Зухурангы кёрюп, махаббат насыбынга жетишсенг, мени да унутмазса. Аулакъда, бюгюн сенича гъашыкъ жолларын арытхан къыйынлы адам болгъанын эсинге тюшюрюрсе. Мени атым Келуланды». Былай айтып, ол эгетлеге къарагъанды, эгет Тахирни къолунда, аягьында бугъоуланы кесип алгъанды. Тахирни бугъоу ашагъан, къурушдургъан жерлерине къан жюрюп, ол терк окъуна тири болду. «Хайда!» – деп, Келиулан Тахирни тюрмеден алып чыкъды. Олжанны бийик буруууну тышында Келиуланны жюйрюк тюеси хазыр болуп тура эди. «Мин, Тахир, мин! Терк мин, Зухураны, санга къарап, кёзлери сокъур боладыла», – деп, Келулан жарлы тутхунну тюеге миндиргенди. Тахир, Аллахха табу эте, жюреги Зухурагъа учуннгандан, анга бу азатлыкъны келтирген ахшы адамны да унутуп, жолгъа атланнганды.
Терк жюрюшлю, кёп кючлю тюе жети кюн бла жети кечеге Тахирни туугъан жерине, Зухураны алтын къаласыню тюбюне жетдирди. Ол заманда чыгъыш жаны къызара башлагъан эди. Тахир, тюеден тюшюп, жерге бауурланып, туугъан топурагъын тансыкълагъанды, анга азгъан жыякъларын салгъанды. Къаланы терезелери гам этилип тура эдиле. Тахир, терезе тюбюне жууукъ тохтап, бу назмуну айтханды:
Тюн жукъугъа кетипсе,
Уян, Зухура-ханым.
Тюш жукъугъа кетипсе,
Тур, Зухура, чырагъым.
Жан тёшекге жатыпса,
Жан жукъугъа батыпса,
Жесир кетген Тахирни
Сен, баям, унутупса…
Зиндан чекген жети жыл,
Сафар кетген жети жыл,
Жан жолдашынг келгенди,
Уян, ханым, ёрге тур!
Гъашыкъ Тахир келипди,
Харип Тахир келипди,
Сыфатынгы кёрюрге
Ол факъыр термилипди.
Узакъ къоюп жолларын,
Азат этип къолларын,
Азат Тахир келгенди,
Уян, мени солтаным!
Зухура бийче, ол кече сарайда эмчек анасы бла кёп олтуруп, тилек да этип, жатхан эди. Тахир, алайгъа келип, жыр бла Зухураны чакъыра туруп, Зухура тюш кёре эди. Тутмакъны темир эшиклери бузулдула, чачылып, кёкге сууурулдула, Тахир къара олжандан, къанатлы къуш болуп, учуп чыкъды. Олсагъатдан къара туманла седиреп, кёк чууакъ болду. Чууакъ кёкге Зухура да, акъ къанатлы болуп, учуп чыкъды. Энди учу-къыйыры кёрюнмеген эркин кёкде ала, акъ къанатлыла болуп, къалкъа эдиле. Тахир алгъа, бийикге учуп, Зухура да аны бир жете, бир артда„ алашада къала, ызындан бара эди. Дагъыда бир кесекден Зухура жер бла угъай, кёк бла келген къара атлыны кёрдю. Ол да Тахир болгъанын таныды. Тахир миннген атын къамичи бла урса, кёк жашнайды, хауада туякъ тауушла кёкню кюкюретедиле. Жаугъан жауунла, ол къара атны терлеген тамычылары болуп, жерге алай тамадыла. Кёк жашнатхан элияла Тахирни атыны туякъларындан чачырагъан жилтинле болгъанларын билди. Жерге жууукъла-шып, жата келген къара туманла да атны бурнундан, аузундан чыкъгъан тылпыуу болгъанын кёрдю. Энди Тахир бир таудан ауса, къалагъа жетип тохтарыкъды… Алай неди бу? Аллында къара тау эки жарылып, Тахир ары ташайып барады… О-о…
Зухура къоркъуулу тюшюнден элгенип уянды. Бетинден тер тамычыла агъадыла. Эсине иги да келир-келмез, терезесини тюбюнден бир ариу таралгъан шагъырей ауаз эшитип, чабып, терезеге барды. Терезени ачып къараса, тюбюнде бир зыккыл, арыкъ адам. Зухура аны таныялмады. Тахир баланы сыфатын жетижыллыкъ зиндан ашагъанды, чырайын, кефин Мардинни желлери, къарангы къара тутмакълары кюйдюргендиле. Болсада, термилген жюрекле бир бирлерине тартдырып, тансыкъ кёзлери жилямукъла ийип, ала бир бирни терк таныдыла. Зухура, учуп, аны аллына тюшгенди. Тахирни кёзлерин жалан къоллары бла сюрте эди. Тахир да аны кёзюн-къашын, чачын ийнакълай эди, къолларын арыкъ бетине къыса эди. Бир адам сынамагъан, бир жан сезмеген тансыкълыкъны, сюймекликнн сынай эдиле. Былагъа келген халгъа агъачда жаныуарла да жиляр эдиле.
Зухура, эсин жыйып, къаладан алтын ахчала келтирип, Тахирге берди. «Тизгининги жый, апчыгъан булбулум, – деп юйретди сора. – Сакъалынгы, башынгы жюлют, кийимле ал, хамамгъа бар. Ананга къайт, факъырны бир къууандыр, сакъ болуп, кишиге кёрюнмезге кюреш. Душманларыбыз, жауларыбыз кёрмесинле. Манга келир заманынгы, жолунгу да мен билдирирме». – Аны бла Зухура Тахирни алайдан кишиге эслетмей ашырды.
Тахир, кёзю артха къарай, кетди. Эски юйюн табып, арбазгъа кирди. Кирсе уа, эшикле ичлеринден этилип, арбазда адам жокъ. Тахир, акъырын барып, эшикни къакъды. Анасыны: «Кимсе? Не адамса? Не керекди?» – деген ауазын эшитди. Тахир атын айтып, анасы да эшикни ачып къарагъанда, жашын таныялмады. Тахир кесин анасыны къучагъына атханда, анасы аны ауазындан таныды. Баласына жиляй, кёзлери сокъур болгъан ана, баласын къучагъына къысханлай, энтда да аны тартып, сыйырып кетедиле деп, жаны чыгъа, кёз жаш тёге эди. Тахир бла Зухура дуниягъа кёз жаш тёгерге жаратылгъандыла. Анасы, душманла-жаула кёрюрле деп, Тахирни хамамгъа иймеди, кеси суу жылытып, таза жууундурду, келсе деп, хазыр этип тургьан кийимлерин берди. Тюрлю-тюрлю ашла жарашдырып салды. Тахир, анасы этген ашны ашай, кёрген къыйынлыкъларын айта эди. Анасы жиляйды, къууанады. Былай бла бир кесек заман кетди. Тахир солуду, бети, кефи жерине келип башлады.
Бир кюн Зухура, Тахирге къагъыт жазып, эмчек анасына: «Муну элт да, Тахирге тапдыр», – деп тиледи. Зухураны эмчек анасы, къагъытны алып келип, Тахирге берди. Тахир Зухураны къагъытын ачып къарагъанда, анда: «Терен тансыкълыкъ саламладан сора, шахарны адамлары тынчайгъан кезиуде, сазынгы алып, къалагъа кел», – деп жазылып эди. Тахир Зухураны къагъытын окъуп, кёлю толду, ахтынып, тынгысыз болду. «Аллах бюгюн да бир чырмау чыгъарыр, манга бир палах туудурур», – деп, не олтуруп, не туруп туралмай, анга экинди бла ахшам арасы Мардинни къара тутмагъында жети жыл жесирлиги чакълы бир кёрюне эди. Юйден чыгъып, кюнню кёзюне да къарайды. «Жолунга теркирек бар, бюгюн жерингден нек тепмейсе? Огъесе менден аллыгъынг, берлигингми барды?» – деп, кюн бла даулаша эди. Былай бла ахшам къарангысы жетди. Адам аягъы да тохтады. Тахир, къобузун къолуна алгъанлай, Зухураны къаласы таба къууулду.
Зухура да Тахирден аз ашыкъмай эди. Терезени ачып: «Я рабби, келе болмазмы?» – деп сакълай, жан-жанына кёз-къулакъ болуп къарайды. Зухура, ай жарыгъында Тахирни ауанасын кёрюп, сагъайды. Тахир къаланы тюбюне келип тохтады. Бир бирни кёрюп, ийнакълап, тансыкъларын алдыла. Айтыр сёзлерин унутуп, бир бирге къарашып къалдыла. Сора Тахир, къобузун азчыкъ чалып, былай жырлады:
Мамукъмуса, жюнмюсе?
Бетими нюрюмюсе?
Аймыса не кюнмюсе,
Жюрекде тюйюлмюсе?
Зухура
Кюн кибик, жарыгъымса,
Чархымда бир жанымса,
Хар бир къылыгъынг ариу –
Ёмюрге да ханымса.
Тахир
Онтёрткюнлюк айымса,
Аи жарытхан жанымса,
Сени ючюн чыгъарыкъ
Жанымы да жаныса.
Зухура
Ариуланы ханыса,
Жанымы дарманыса,
Зухураны сенсиз къоюп,
Энтда узайырмыса?
Была бу кече, бир бирге ийнарла айтып, бир бирлерин тансыкълап, кёп олтурдула. Тангны бети агъаргъанда, Тахир, къаладан чыгъып, анасыны юйюне келди. Зухура бла къалай олтургъанын, къалай насыплы да болгъанын жа-шырмай айтды. Арадан бир бёлек кюн озду. Тахир Зухурадан салам сакълай эди. Биягъы эмчек ана Зухураны къагъытын Тахирге жетдирди. Бу жол Зухура: «Тахирим! Ушхууурдан сора кел, сакълап турлукъма!» – деп жазгъан эди. Тахир аны окъугъанлай, кюн биягъыча жеринде тохтады да къалды! Сабырсыз болуп, ушхууургъа дери аманны кебинден тёздю. Тахир киши да билмеген таша жолла бла кече арасында къалагъа келди. Зухура, Тахирни келгенин кёрюп, терезени ачды, анга жибек аркъан атды. Тахир, къалагъа чыгъып, Зухураны жети жыл кёрмей тургъанча, алай къучакълап, дагъыда тансыгъын алалмады. Быллай жашауларына ёкюнюп, Тахир мудах болду. «Бугъуп, буюгъуп, къача, кёче, къачаннга дери жашарыкъбыз, муну ахыры боллукъ тюйюлмюдю?» – деп, сагъыш эте эди ол. Тахирни мудахлыгъын кёрюп, Зухура тынгысыз болгьанда, Тахир, къобузун акъырын чалып, былай айтды:
Жюрекдеги сырланы
Айтырбызмы сёз бла?
Насып келген жылланы
Кёрюрбюзмю кёз бла?
Зухура да, мудах болуп, ёкюнюп, бу кюйню айтды:
Жюрекдеги сырланы
Ким айталыр сёз бла?
Насып келген жылланы
Ким кёралыр кёз бла?
Тахир бла Зухура, бу халда тюбеше, бир бирге сырларын, тарыгъыуларын айта, бир бирден къанып болалмай, къыркъ кюн турдула. Быллай зауукълу кечелеринде ала къайгъыларын унутуп, танглары къууанч бла атыучу эди. Танг атып, Тахирни кетер заманы болса, Зухура аны бойнуна чёргелип: «Энтда да бир кесекчик тур!» – деп, тилей эди.
Бир жол Тахир юйге къайтып, анасы соргъанда, ол къалагьа аркъан бла ёрлегенин, аркъан бла тюшгенин, къалада Зухура бла къалай олтургъанларын айтды. Анасы: «Тахир, балам, душманларынг кёпдюле, барма, жюрюме, – деп, сагъайтды. – Бармай болмай эсенг, къалагъа чыкъма…»