* * *
Салийхат турду алай –
Адам бармай юйюнден,
Барлыкъла да къоркъдула
Атасыны кюйюнден.
Жангыз кичи эгечи,
Ташаланы келеди,
Анасы Айшат жиберген
Саугъаланы береди.
Арыкъ болду Салийхат
Жилягъандан, сагъышдан.
Анга ёлюрге къоркъууду
Атасы этген къаргъышдан.
Алай жашай тургъанлай,
Былагъа ауруу тийди.
Сиз кёрген мудахлыкъны
Сизге дери ким билди?
Салийхат онгсуз болду,
Жууукълары жетдиле.
Каланнга да сормайын,
Кеси юйюне элтдиле.
Кечгинлик тилеп къызгъа
Кюрешдиле Каланнга,
Бермеди ол кечгинлик
Сюйгенине баргъаннга.
Айшат жиляп тиледи –
Женгилмеди сёзюне.
Къызы ёле тургъанда,
Къарамады кёзюне.
* * *
Къазакъланы Жюнюсдю.
Жарсып, дарман излеген.
Дармандан ёллюклерин
Ол да, харип, билмегенд!
Кюнлюмге ёрлеп келдинг,
Дарман сууунг – къолунгда.
Къаллай огъурсузлукъ бар
Бюгюн сени жолунгда!
Сен келгенде, Махетчи
Тура эди жатханлай.
Ашы-сууу болмайын,
Къарны ичине къатханлай.
Махетчиге ичирдинг
Агъач аякъ толтуруп.
Бираз хапар да айтдынг,
Тюз аллында олтуруп.
Энди иги болур деп,
Махетчиге кёл этди,
Дарман сууун да алып,
Салийхатха ол жетди.
* * *
Жарлы эгечинг Айшат
Къууанды келгенинге,
Шукур этди Аллахха
Жууукъну билгенинге.
Салийхат жатхан жерге
Чырмаусуз кирип бардынг,
Ёлмезлик жаш жанны сен
Ажалсыз тартып алдынг.
– Махетчиге ичирдим,
Игирек болуп къалды.
Сени да сау этер, – деп.
Дарманны аллына салдынг.
– Махетчи ичген суудан
Не болсам да, ичейим.
Сен келтирген дарманны
Жарарлыгъын кёрейим. –
Салийхат ичди суудан,
Не ичгенин билмеди.
Андан артда аузуна
Ёлгюнчю суу тиймеди.
* * *
Махетчи этген эди
Ахлулагъа аманат:
Салийхатха жаш тууса,
Атагъыз деп Къанамат…
Жарлы бала Салийхат,
Сездингми ажал келгенин?
Сен къалай да билгененг
Махетчини ёлгенин?
Кюн ортада жан берди,
Кёзлери ёрге аралып.
Къатынла сарнайдыла,
Жюреклери таралып…
Жарлы бала Салийхат,
Сездингми ажал жетгенин?
Сен къалай да билгененг
Махетчини ёлгенин?
Салийхатны кюйю
«Жар башында таш юйчюк –
Кесеу башлай къаралсын!
Мени жауум, жаш болуп,
Сюйгенине таралсын!..
Къая аллында кёкбаш юй
Шекер тузлай эрисин!
Мени жауум, къыз болуп,
Сюйгенине термилсин!
Эки жаны – бийнк тау. –
Бир бирине оюлсун!
Сюйгенлени къоймагьан –
Арасында жоюлсун!
Мен да барып бусагъат
Къабырынга кирирме.
Не жюрек къыйынынгы
Сормагъанлай билирме.
Мен туумай къалгъанлыкъгъа,
Не боллукъ эди санга?
Сен туумай къалгъанлыкъгъа,
Не боллукъ эди манга?
Быллай бир кюер кибик,
Сен не кёрюндюнг манга?!
Быллай бир сюер кибик,
Мен не кёрюндюм санга?!
Тюзледе субай чыбыкъ
Кёрмегенми эди жаным?
Тюкенде орус сурат –
Кёрмегенми эдинг аны?
Сенсиз къалгъан дунияда
Мен къалай жашар эдим?!
Ауазынгы эшитмесем,
Акъылдан шашар эдим.
Сыфатынгы кёрмесем –
Кёрге кирип кетерем,
«Кел» дегенде – келмесем –
Кесими асмакъ этерем.
Энди сен ёлюп кетип,
Бу дунияда не манга?!» –
Олсагъатдан жан берди,
Къалай тёзер эди анга?!
* * *
Бир ауруудан аурулла,
Бир ауруудан ёлдюле,
Бир къабыргъа кирдиле,
Орталарын бёлдюле.
Къоямы эди атасы
Орталарын бёлдюрмей!
Кюйсюзлюгюн кёргюзтмей,
Анда да бир ёлтюрмей!
Ол эки да жарлыгъа
Бир жаназы этдиле,
Забакъланы серрейля
Бирем-бирем кетдиле…
Салийхатны ауазы
Кёкге басхыч салгъанма,
Туманланы чачаргъа,
Атам Каллан къоймайды
Махетчи бла къачаргъа.
Къачсам а, биллик эдим
Къайсы жолну барыргъа.
Кюйсюз атам къоймайды
Болатлада къалыргъа.
Къартла ёрлеп баралла
Мени огъурсуз атама,
Тобагъа бир къайтмады
Мени этген хатама.
Сен не тукъум баласа –
Ата сёзге сыйынмай?
Къайры кетип бараса,
Бу дунияда тыйылмай?!
Сен не тукъум анаса –
Сабий ючюн жашамай?
Къайры кетип бараса,
Ичер сууунг бошалмай?..
* * *
Дарман тапмай къалдыла
Сизни иги этерча.
Кимге не хата этдигиз –
Жашлай ёлюп кетерча?
Сизге дууа жазмагъан
Халкъда адам къалмады –
Бир себеплик келмеди,
Бир болушлукъ болмады!
Жансыз затха жан чыгъып,
Бу хариплеге эрирге
Битеу Малкъар келдиле
Ёлюклерин кёрюрге.
Юч ёлюкню тюзетип,
Эки салгъа салдыла.
Быланы ахлулары
Жиляй-улуй къалдыла.
Бушуулары бир этди,
Балаларын къапдыла.
Сюймекликге жау болуп
Не игилик тапдыла?!
Ачылгъанлай къалгъанды
Махетчини эшиги,
Биргесине барады
Салийхатны бешиги.
Къарт атасы Каллан да
Бёркюн энишге кийгенди,
Жерге къарап къалгъанды.
Эки къашын тюйгенди.
Эфендиле айтдыла —
Бирге къабыр къазаргъа,
Сын ташларын бир этип,
Эки атны жазаргъа.
Къазыучула къаздыла,
Жазыучула жаздыла,
Дунияларын бир этип,
Азыучула аздыла.
Бир бирлерин сюйдюле,
Бир бирни ариу кёрдюле,
Бир ууахтыда ауруп,
Бир кюнде жан бердиле…
Ийнанмагъан – къарасын
Уллу Тюзде обагъа.
Энди къызы къачханла,
Къайтмамысыз тобагъа?
Меккя болсун, бир болсун
Уллу Тюзню обасы.
Кязим этген бу кюй да –
Малкъар Элни тобасы.
ДАСТАНЛАРЫ
Жаралы жугъутур
Бузжигит
Сары къошда
Махетчи бла Салийхат