23
Зулейханы ёлюмден
Киши айыралмады.
Бузжигитни ёлтюрюп,
Ханны иши бармады.
Уллу тою, къууанчы
Бушуу болурун кёрдю,
Бой салып, Зулейханы
Аллына кеси кеди:
Хан
Кеч энди манга, балам, –
Бузжигит ёлдю, кетди.
Аны сау этер амал
Жокъду дунияда энди.
Ёлген ёлюп кетсе да,
Сау – жашаргъа керекди.
Аллахны къадарына
Атанг не этерикди?
Ариу къала ишлетип,
Бузжигитни мен анда
Асыратырма, къызым,
Кётюрюп халкъ аллында…
24
Хан, айтханыча, къала
Ишлетип, Бузжигитни
Намыслы асыратды,
Асырагьанча жигитни.
Ол аны бла бирге
Къызыны къууанчын да
Асырады, насыбын
Къоймай жерни башында.
Зулейха ол къалагъа
Кирди да, анда къалды.
Ол къаланы эшигин
Бир киши ачалмады.
Бузжигитни юсюне
Къапланып, жиляй-жиляй,
Зулейха ёлюп къалды,
Бузжигитни ташламай.
Саулай бирге жашаргъа
Къоймадыла аланы,
Ёлюп, бирге къалдыла
Ичинде ол къаланы!
Ол къаланы эшигин
Бир киши ачалмады.
Ол энтда да ма алай
Ачылмайын турады.
Энди биз да былайда
Эшиклерин хапарны
Этейик, эшигинлей
Ала жатхан къаланы.
Энди биз да былайда
Тохтайыкъ, мудах бола,
Сюймекликни жарыгъы
Бетлерибизге ура.
Ой, Бузжигит, Зулейха, –
Жюрегими жарасы,
Сизге жиляй къалгъанды
Тюзлкнню чал анасы.
Тауну халкъы унутмаз
Ачы хапарыгъызны, –
Зулмуну туманында
Бергенсиз жаныгъызны.
Сюймекликни ёчюлмез
Оту – турур жаннганлай.
Сизни жюреклеригиз –
Ол отча жарытханлай
Турурла кечелени
Бу къарангы дунияда.
Кязим жарлы тилинде
Жазгъанд хапарын андан.
1910 – 1917
САРЫ КЪОШДА
I
Жаула, туугъаныгъызлай
Анагъызны къарнындан,
Бёрюлеча, ичесиз
Жарлы халкъны къанындан.
Тынчаймайсыз, къоймайсыз
Бизни ырахат жашаргъа,
Бу къол къыйыныбызны
Адамыча ашаргъа.
* * *
…Уручу жыйын этди
Залим Чона кесине:
Малла урлау тюшгенди
Энтда аны эсине.
Ай батып, жан аягъы
Тынчайгъан тап кезиуде.
Чона бий жыйын бла
Келди Мужал кечиуге.
Аты кишней тюбюнде,
Жаугъа атланнганча ол,
Айтды абреклерине,
Тау ауушха алып жол:
– Эй, Гюржюню къушлары!
Биз аз аууш аумадыкъ,
Чегемде чола малгъа
Жол къонуш а салмадыкъ.
Анда бизни унутхан
Хапарларын эштебиз,
– Ол кюлтыпыс таулула
Уяннгынчы жетербиз!..
Уручу жыйын чыкъды
Бызынгыгъа чабаргъа,
Сауут кючюн кёргюзте,
Чола ырысхы табаргъа.
II
Тауда жашагъан къыйын, –
Аны ким да биледи.
Жангызлай тиринмеклик
Этиу къолдан келмейди.
Ташны бирге кётюре,
Малны да бирге кюте,
Алай келебиз тауда,
Къыйынлыкъланы бюге.
Сары къош – эл жайлыгъы,
Анда кечинеди эл.
Хар къайдача, мында да
Жарлыгъа такъырды жер.
Жыйырма юй, къош болуп,
Турады ол жайлыкъда,
Жюреклери хош болуп
Малгъа тынчайыулукъда.
Огъурлу жер эди ол,
Киши хата кёрмеген,
Бир адамны малы да
Анда ёлюп келмеген.
Татымлы эди кырдыгы,
Хосу тюйюл бир чёбю.
Мал айнытыр болгъанага
Жокъ эди аны чеги.
Бызынгы кеси малын
Тутады Сары къошда.
Шыкъы да къой бёлегин
Болады ары къошхан.
Быйыл а анда Зуха
Къош тамата болгъанды,
Жыйырма юйню малы
Сары къошха толгъанды…
Ботталаны Жашико
Къадырына минеди.
Жарлыланы малларын
Бек тойдуруп келеди.
Гайда бла Тахир да
Ауушха къарайдыла,
Сынчылагъан кёрсек деп,
Жолланы марайдыла.
Сары къошда берекет
Бар эди, шукур болсун! –
Жау, бишлякъ этедиле,
Унутмай элни онгун.
Терк-терк энелле элге
Жаш-къушла да бирлешип,
Тулпар эшеклерине
Гыбытланы жюклешип.
Къош галауну татыуу
Тамакъларында барыр.
Къаймакъ къалакъ элтселе,
Эгечлери къууаныр.
Таулу къошда мёрезе
Этиу да къалмаз, тейри.
Ёрге, энишге озгъан да
Терк къайтадыла бери.
Къыйыр сакълагъанлагъа
Узун болады кече…
Ариу жырлайды Зуха,
Бирсиле эжиу эте.
Жибиген бухчакъларын
Къурута къыйы отда,
Жомакъ да айтады ол,
Тышында къайгъы жокъда.
Не дау анга – жашауну
Бу юлюшю да иги, –
Жарлыны къошу турса,
Къырмаса ёлет кирип;
Оту жанса, кырдыксыз
Къалмасала таулары,
Ити сюрюу къайтарса,
Келмеселе жаулары;
Зулму тыягъы сабыр,
Хыйла жыйын да кери
Болсала, – ёзге насып
Излемези да керти.
Алай тура эдиле
Шыкъы, Ёзен да бирге.
Усхурда, Тотурда да
Къурала къош нёгерле…