ДАСТАНЛА
(Поэмала)
ЖАРАЛЫ ЖУГЪУТУР
1
Барыбыз да билебиз
Жашау къыйынын, тарын,
Жаралы жугъутурну
Айтайым мен хапарын.
Ол хапар эсге тюшсе,
Мен къуру да кюеме.
Аны сиз барыгъыз да
Эшитсегиз бек сюеме.
Зарфха уруп чыгъарыргьа
Зарфыбыз жокъду бизни,
Къарангылыкъ ачдырмай
Турад кёзлерибизни.
Китап окъуй билген – аз,
Жахил жарлы халкъыбыз,
Жашайбыз, тогъубуздан
Кёп болгъанлай ачыбыз.
Бюгюн тауда къар жауад,
Арбазланы толтуруп.
Хапарымы айтайьш,
От жагъада олтуруп.
Сыйырадыла жерни,
Сыйыралла гыржынны,
Къолдан келмей сыйыргъа
Хапарны бла жырны.
Залимледе аллай кюч
Жокъду. Шукур Аллахха!
Биз жюрек сёзюбюзню
Бермебиз малгъунлагъа.
Жаралы жугъутурну
Окъ жарасы жаннганча,
Жанады жюрек жарам –
Къама кирип къалгъанча.
Айтайым хапарымы,
Сизге, манга да асыуд.
Адамлагъа айтмасанг,
Кюйдюрюп къояд жарсыу.
Ой, жаралы жугъутур!
Мен да санга ушайма.
Жюрегими къан жууа,
Хапарымы башлайма.
2
Ариу, айбаш жугъутур
Отлай эди ыранлада,
Кече энип, иче эди
Тауда къара сууладан.
Ыранда кийик сюрюу,
Солуй, жатып тургъанда,
Къарауулу /
Бола эди къаялада.
Ол кёп къутхаргъан эди
Сюрюуюн уучуладан,
Кеси да кёп къутула
Келген зди ажалдан.
Бир жол, танг жарыгъанлай,
Кийик сюрюу, суу ичип,
Ыранлы гелеу бетни
Бара эди ёрге кетип.
Алайлай бирси бетден
Ачы ушкок атылды,
Сюрюу къачды, жугъутур
Жаралы болуп къалды.
Ол, ёрге баралмайын,
Мыллыгын энишге атды,
Терен сызгъа ичине
Кетип, термиле жатды.
Уучу – жугъутур къайры
Думп болгъанын билмеди,
Ол не кёп излесе да, –
Къайдагъысын кёрмеди.
Кёп айланып, зат тапмай,
Къара ачыуу келди.
Башха кийик мараргъа
Бир башха жары кетди.
Жауурунун окъ тешген
Жугъутур ол сызгъада
Сау кюн, сау кече турду,
Къутулуп мараучудан.
Тауда гелеу кырдыкга
Къатханед таза къаны,
Ачый эди, кюе эди
Ауур жарасы аны.
Ол эрча кётюре эди
Жарасыны ачыуун,
Жигитча кюреше эди
Къутхарыргьа жашауун.
Жарасы ачып, аны
Къоймаса да атларгъа, –
Юзмей эди умутун
Ол сюрюуюн табаргъа.
Жюреги тартдыра эди
Къаяланы башына,
Кёзюн алмай къарай эди
Сюрюу кетген жанына.
3
Биз элли жарлы уучу
Хашим, танг жарыгъанлай,
Чыкъгъан эди таулагъа,
Кийик, жугъутур марай.
Ол, таулада айлана,
Кийиклени ёлтюре,
Жашай эди, алай бла
Юйюрюн кечиндире.
Хашим, тик жолну чыгъып
Баргъанлай, бирси бетде
Ол акъсакъ жугъутурну
Кёрдю да, сейир этди.
Ол жаралы жугъутур
Ёрге къачып бара эди,
Эркинликге къаст этип,
Жарасын унута эди.
Хашим кёрдю: бир бёрю,
Жугъутурну ызындан
Къуууп, жете баргъаньш, –
Тояйым деп къанындан.
Хашим, ушкогун сермеп,
Къол юсюнден терк атды.
Бёрю, ёрге секирип,
Сора – сойланып къалды.
Жугъутур, энтда ушкок
Анга атылгъан сунуп,
Суху да бир къарады,
Башын артха терк буруп.
Алай ол жол анга угъай, –
Ушкок жаууна атылды!
Жугъутур таугъа кетди,
Бёрю жоюлуп къалды!
Жаралы жаныуарны
Къуугъан зулмучу бёрю,
Тюзлюк огъу ызындан
Жетип, алайда ёлдю.
Аллай къара кюн келип
Къутулгъан жугъутургъа
Хашим тиймеди, – эркин
Кетерге къойду таугъа.
Аны ызындан къарап,
Хашим тёшде олтурду,
Ол къаяла артына
Аугъунчу, къарап турду.
Жаралы жугъутурну
Жаралары сау болуп,
Таулада энтда жашар,
Жаны къууанчдан толуп.
Тауланы, эркинликни
Чексиз сюйген жугъутур,
Ызынгдан окъ жетмесин,
Жауларынг жоялмай тур!
4
Жаралы жугъутурну
Къутхаргъанындан сора,
Хашим, жаныуар атмай,
Юйюне къайтып барад.
Кийик эт келеди деп,
Сабийлери чапдыла…
Алай ала ол кече
Кийик этсиз къалдыла.
Хашим юйдегисине
Жугъутурну хапарын,
Тизип болгъан халында,
Айтып берди хар барын.
Къатыны: «Тюз этгенсе,
Жаным къор болсун санга! –
Деди. – Жаным ауруду
Ол жарлы жаныуаргъа.
Биз да ачдан ёлмебиз,
Худур этип ичсек да.
Не этейик! Чыдарбыз, –
Не къыйынлыкъ кёрсек да!»