Ёлюм келир – жашым тутуп жыгъалмаз,

Ёлюм келир – мени ддунияда къоймаз,

Алай ол назму къаламы оялмаз!

 

Ёлюм келед, адамны алып кетед,

Адам биргесине тёрт санын элтед,

Ишлеген юйюнг, жазгъан назмунг къалад –

Дуния иеси ёлюм тюйюл – адамд!

 

1940

 

КЪАШХА ИЙНЕГИМ

 

Ийнегим, къашха ийнегим!

Санга ыразыд жюрегим:

Сютюнгю айран этебиз,

Сайга алгъыш эте, ичебиз.

 

Сютюнгю сабийле ичелле,

Къууанып, оюн этелле.

Ыразылла къонакъларым:

Къандыраса суусапларын.

 

Жашла санга аман болсала,

Сени тюйселе, урсала,

Кёргюзтюрме мен алагъа,

Ол бетсиз иймансызлагъа!

 

Ингирде тоюп келесе,

Ийнегим, къашха ийнегим!

Сютню къызгъанмай бересе,

Ийнегим, къашха ийнегим!

 

1940

 

 

                *  *  *

 

Палахда белни къаты къыс,

Бирге сюелсин къатын, къыз.

Тынч къайтмаз иги жашау ыз,

Аны билигиз барыгъыз!

 

1941

 

 

      ЖАРЛЫ БАЛА

 

Энтда келди ачы ёлюм,

Аны кюйсюз бетин кёрдюм,

Мутхуздула эки кёзюм,

Аллах берсин манга тёзюм.

 

Сакъламадыкъ жау къонакъны,

Кече келип, эшик къакъды.

Анга тюбеген а – хакъды,

Ол Аллахдан аман тапды,

 

«Жолоучубуз, ач», – дедиле,

Жол усталыкъ тиледиле.

Къайдан билдик ким эдиле, – 

Бизге бичакъ биледиле!

 

Жарлы бала, чыгъып кетдинг,

Бир сагъатдан ёлюп келдинг,

Ананга сен бушуу бердинг,

Жарлы жюрегин кюйдюрдюнг.

 

Жау къонакъны билялмадым,

Жолдан тартып тыялмадым.

Сени кёрюп туралмадым,

Тилим тартыла, жилядым.

 

Хурият байрагъын алгъан.

Аны хакъ жолунда баргъан,

Жаш болса да, башда болгъан,

Тюзлюк жолдан ажашмагъан, –

 

Энди тураса сойланып,

Кёп ишлеринг битмей къалып.

Къапталынга къанынг къатып,

Эгечлеринги жилятып.

 

Аманла кёп чыкъгъандыла,

Кёп игини жыкъгъандыла,

Сени ала жутхандыла, –

Атангы улутхандыла.

 

1942

 

              *  *  *

Къаламым да арыгъанды,

Къауалым да чарлагъанды,

Бетимде нюр къалмагъанды,

Мен келгенли не заманды!

 

Ай эшшиги, аны ючюн а,

Жашау энди боллукъ суна,

Къалайма юй, буруу хуна – 

Бой салмайын къартлыгъыма.

 

1943

 

 

*   *  *

 

Мен бир инсан. Жашадым, жанды отум.

Темир тюйдюм, китапла да окъудум.

Таматагъа сакъ болдум, ёрге къопдум,

Бир Аллахдан, артыкълыкъладан къоркъдум.

 

Къалырла кёрюгюм, тёшюм, чёгючюм,

Жашадым, къуллукъ да этдим эл ючюн,

Бир адам кетмез кёрюрюн кёргюнчю,

Жашауун этип, беририн бергинчи!

 

Мен ёлюрме, жаназыма келирле,

Жаннет тилеп, ыразылыкъ берирле.

Сёзюмю, акъсакъ бутуму эсгерирле,

Жарлы Кязим жиляй-улуй кетди дерле.

 

Асыл къартла, келип, дууа тутарла,

Эгечлерим акъ чачларын жыртырла.

Къарт парийим да тёрге чыгъып улур,

Жамауат арбазымда юч кюн турур.

 

Къабыр сууукълугъу къысар этими,

Мункар, Накир билирле ниетими,

Тилегим жарытыр анда бетими,

Ёкюлюнлей къалырма юмметими.

 

Тийре къартла гюрбежими къатында

Экиндиде ла-илляха айтырла.

Уятырла мер шошлугъун, эсими,

Инши-аллах, эл унутмаз кесими.

 

1943

 

       ЖАРЛЫ ХАЛКЪЫМ

 

Мен айтханнга тынгылагъыз, 

Айтханымы ангылагъыз, 

Шашар жолда сиз бармагъыз, 

Жюреклеге ачыу салмагъыз.

 

Тамата оноуну бичди –

Миллетге кёчерге тюшдю,

Терси, тюзю айырылмай,

Бу не аламатлыкъ ишди?

 

Азыкъсызлай чыкъдыкъ жолгъа,

Къайгъы бла, арып-талып.

Ёлген – ёлюп,   къалгъан – 

Асламыбыз жолда къалып.

 

Душман оту жетди бизге,

Терслик болду бу жол тюз^

Башыбыз тюшгенди сёзге,

Эриши кёрюндюк кёзге.

 

Толтургъанбыз вагонланы,

Таныгъанбыз къурч жолланы,

Тюзетирле законланы,

Тёзюм болсун аз заманны.

 

Жерибизге душман келди,

Бизни жокъ этерге деди,

Жетмез бизге ассы дерти,

Кеси кетер таудан кери.

 

Ишди бизни жашатырыкъ,

Дриу кийип, ашатырыкъ,

Быллай тар жолгъа тюшгенде,

Намыс бла бошатырыкъ.

 

Халкъымдан тилеп айтама, – 

Ишлегиз, ишни къоймагъыз.

Къоркъмагъыз, сиз къутулурсуз,

Къол кётюрюп, бет жоймагъыз.

 

1944

 

                      *  *  *

Къыйын кюн айтама сизге:

Жунчумагъыз керексизге.

Тёре болур терсге, тюзге,

Жол берилмесин бетсизге.

 

Жашаудан умут юзмейик,

Зулму кишеннге тюшмейик,

Тюзлюкге жолну ишлейик,

Адамча жашай билейик.

 

ТАУКЕЛ ЭТЕЙИК БИЗ БЮГЮН

 

Тёзюмсюзлюк  – нёгер тюйюл,

Оюлгъанда жолунг, юйюнг.             

Кётюрейик жашау кюйюн,   

Таукел этейик биз бюгюн.

             

Кёп жашадым, кёп да кёрдюм,
Артыкълыкъгъа налат бердим.      

Къартлыгъымда тентиредим,
Элим бла кёчюп келдим.

             

Жашарыма бек аз къалды,

Борбайымы къартлыкъ алды.             

Аллах, санга бирди сёзюм, –

Тилейме халкъыма тёзюм!   

             

Ёнюм, ауазым бузулур,             

Ичер сууум тауусулур,             

Къарт парийим, билип, улур,             
Жамауат агъач ат къурур.

 

Ёлюрме мен, артха къайтмам,

Саулугъумда жалгъан айтмам:             

Бузулмагъыз къыраллыкъгъа,             

Киши жерде тургъанлыкъгъа!

             

Ат чаришде сыналады,             

Азап кёрмей ким къалады?             

Хайт дегиз, айып алмагъыз,             
Ишде артха да къалмагъыз.

 

Кёп къыйынлыкъгъа тёздюгюз,

Ачдан, азапдан бездигиз,

Дагъы къош бола келдигиз,

Кёп палахланы женгдигиз.

 

Отларыгъыз кёп ёчюлдю,

Боран, ырхы да кёчюрдю,

Дагъы халкъ халкълай кечинди,

Сёзюн эшитигиз Кязимни:

 

Мухажирлик къыйын ишди,

Ол а бизге энтда тюшдю,

Аны кётюрген да ишди,

Кётюралмасакъ – бедишди!

 

Тюздю, бирликде – тирликди,

Халкъ деген аны билликди.

Сиз адамгъа саналыгъыз,

Къыйын кюн эрлей къалыгъыз!

 

Олду мени осуятым,

Халкъыма да аманатым.      

Жашарыкъма аны айтып,

Къурулгъунчу агъач атым.

 

1944

ЫРАЗЫЛЫКЪ

 

Мен къалмам – атым къалыр,

Сёзюм, ишим махталыр,

Тюзюм, терсим билинир,

Чамларыма кюлюнюр.

 

Кёпню кёрген эллиле

Ыразылыкъ берирле.

«Хажи ауушду», – дерле,

Жаннет, ийман тилерле.

 

Ыразыма барына –

Сыйлы жууукъларыма,

Жерибизни халкъына,

Жашларына, къартына.

1944

 

ОСУЯТ

 

Мени дууама келликле,

Жаназыма сюелликле,

Тёрт санымы жууарыкъла,

Басхычымдан тутарыкъла,

Къабырымы къазарыкъла,

Манга кюйюп, азарыкъла,

Салымы элтип барлыкъла,

Сау-саламат къаллыкъла,

 

Барыгъызгъа барды сёзюм,

Осуят этеди Кязим:

Къыйын кюн жашай билирге,

Билек болугъуз бир бирге!

Бирликде – тирлик, билигиз,

Бир биригизни сюйюгюз!

Ариулукъ болсун тилигиз,

Хата кёрмесин юйюгюз!

 

1944

 

 

БАШЛАРЫ

 

ЖАШЛЫКЪ, СЕН САДАКЪ ОКЪ ЭДИНГ…

 

«Жашлыкъ, сен садакъ окъ эдинг…»

«Санга къайыкъ бла барыргъа…»

«Къоншубуз. Ожакъ тютюнюнг…»

«Арбазынга къарай озама…»

«Атанг келди да гюрбежиге…»

«Аллах бизге сюймеклик жазды…»

«Тели болуп, жулдузлагъа къарайма…»

«Жал борчум салып тузакъ…»

«Бели инчге – субай назы…»

«Салам жаздым санга артыкъ…»

«Къара къашынг, къара кёзюнг…»

«Къарап   турдум   баргъанынга…»

«Къоннган къушха, базынып…»

«Къаламым,  салтам – мюлкюм…»

«Тау башында тау болмаз…»

 

ИГИ СЁЗНЮ БЫЧАКЪ КЕСМЕЗ

Сагъыш

Тарыгъыу

Бирликни атасы ёлдю

«Батырлыкъ – жютю къамача…»

«Таш эгурла сабаныбыз…»

«Жер къармагъан къара къоллу адамла…»

«Къара чарсда кюн отуна тёзгенле…»

«Арбазыма къоннган чорбат чыпчыгъы…»

Сюйгенледен тыялла

«Тюшюнде ашлаугъа олтуруп…»

«Сюймеклик бир заманда жашха, къызгъа…»

«Жашха, къызгъа ие болмакъ…»

«Къатылыкъ этген –  акъылсыз…»

«Китапны къарасын таныгъан…»

«Аллахны атындан сёлешген…»

«Темир тюеме, терим бара…»

«Аллахха тарыгъа барыргъа…»

«Рахму этер Аллах адам улуна…»

«Тёреле сурала кибик…»

Жарлы Абидат

«Эр эл ючюн атланыр…»

Иги сёз

«Назмула жазама, темир тюеме…»

Аллай бийле керек бизге

«Жазыу, тилек жетерми экен?..»

«Сыгын отну жылыууна жылыннган…»

«Жигит улан жолну ызлар…»

«Жер игиси – тирликге…»

Атасыны жашына осуяты

Парийим

«Хаж къылыргъа атлансанг да, мал жыйып…»

Ачыкъ сёз

Азатлыкъ деген – тёзер

Ичги сёз

Къар кюн арбазгъа къоннган чыпчыкъчыкъгъа

Махтанчакъ бий улуна

«Байма ден къууанма, мискин, байлыкъгъа…»

Къызны тарыгъыуу

«Эки челек суу алгъанма…»

«Элибизге туман кирип келеди…»

«Аллах да залимле жанлы…»

Адамды бизни атыбыз

Ишлеген

Къалабекланы Шалукну назмусу

«Бар гюняхларымы кеч, раппин Аллах…»

«Узакъ къалып тауларыбыз…»

«Жерим артыкълыкъдан, зулмудан толуп…»

«Бёрюле чапхан сюрюуча…»

«Дуния деген алай къыйын, тик жолду…»

«Багъдадха да, Стамбулгъа да барыдым…»

«Арабда, Тюркде да айланып келдим…»

«Бийик тауланы башында…»

«Озгъан жауунну жамычы бла…»

«Жаным – къанатлы мени…»

«Этген игиликлерим…»

«Халкъ насыбы къайдагъысын билсем эд…»

«Бу дунияда къууанч азды, бушуу кёп…»

«Уугъа барсын, айлансын къазауатда…»

«Къонгур ташым, бийик къаянгдан тюшюп…»

«Кеме бла тенгизледен да ётдюм…»

Бешик жыр

Арабстандан юйге салам къагъыт

Арабстанда Локъман хажиге этген осуятым

«Арабда, Тюркде да айланып келдим…»

«Жарлы халкъым, кёп китапла окъудум…»

«Хар элни къой союуу башха…»

«Бу хаух, жалгъан дуния…»

«Къарыусузгъа хайырым тийсин деп,

«Юй ишлейди, салып тамал…»

Биз – бу дунияны къонакълары

«Сакъат санларымы ат этип изледим…»

«Аманлыкъ ким этсе да – табар жаза, –

«Мен тейри жарыгъын кёрюрге…»

«Я илляхий, асыл къушну…»

Тюзлюк

«Юйюм деген юйю тенгли таш кётюрюр…»

«Тик тауладан суула энишге кетелле…»

Жауур эшекге

Огъары Чегемде Акъболатланы Жакону юйюрюн ырхы басханда этилген жыр

«Бюгюн Сюйюнч улу жарлы Ахматны…»

Мараучуну анасына жыры

«Ёмюрлюк чарыкъла этип…»

Таппасхан улу Акъболат

«Бир кишини эки болса душманы…»

Мусук улу Рамазаны назмусу

«Азырайыл агъач атха жер салса…»

«Къыйындыла жоллары жерибизни…»

Суу бойнунда жангыз талчыкъгъа айтылгъан назму

«Боранла уралла, къарла жауалла…»

«Палах тау тарлада жолну тынч табад…»

Не этейим?

«Къыйынлыкъгъа, зорлукъгъа чамлана…»

«Хар зулмучу, таш болуп, башыбызгъа…»

«Къыйынлыкъ, жауун болуп, кёкден жауады…»

«Аллах, адамла арасында чекни…»

«Сакъ жауунла гюрюлдешип жетелле…»

«Патчах аскер жыяды, жарлыланы …»

«Дуния къан урушха киргенд…»

«Бюгюн гюрбежи аллында…»

«Кёзлерим кёреди чарс…»

«Кязим, ачы сёзню кёп айтханса сен…»

«Меккада эштдим ууаз…»

«Тарыгьаса, жарлы Кязим…»

Кириуют

Жарлы къоншум Гуа

«Кечеги къар ожагьымдан жауады…»

«Керти айт», – деди Аллах…»

«Тюрлениу жокъду. Къарт эте замансыз…»

«Тюзлюк излей, кёп жолланы къыдырдым…»

«Къызла сюйген жашларына къачхандыла…»

Мубарик Сагъит эфенди

Шауаланы Моллагъа

Эски юйюм

Чам назму

Эл адамы

Ботталаны жигит Чабай

«Акъылман жомакъ бир байны…»

«Жутлукъ кёпдю, ырысхы жокъ, берим аз…»

«Къама, окъ жара да кёп саныбызда…»

«Жерлеринде чек бузулуп тапхандыла…»

Къарачайгъа окъургъа баргъанлай ёлген Шауаланы Керимни кюйю

Уучула жыры

Солтан-Хамит

Нюрлю Гяухар

Жашыма

Чёпеллеу эфенди

«Илячин учар бийикге…»

Оу большевик, шау кадетле

1.Тынгылагъыз

2.Къарт айтханны жашла этмей

3.Бузулгъанды тизиуюбюз

4.Оу большевик, шау кадетле

5.Тенглик

6.Бири –  къача, бири  –  къууа

7.Къазауат

8.Муратлагъа жетдирмейле

«Окъуу ишде артха къалма…»

«Сабет былас – алтын терек…»

«Минг тогъузжюз онжетид…»

«Сёзюм къаягъа садакъ окъ…»

«Энчини ариу кёрмейдиле…»

«Палитикагъа бек усталла…»

«Тохтамайла къутургъанла…»

Къартлыкъ бла ушагъым

Игилик

Назмучу жашлагъа сёзюм

«Намыс деген аз болду…»

Бызынгы къабырлары

Эски къумгъаныма

Не болур манга тасха?

Къайры кетди Эней улу?

«Учуп чыгъалмазса кёкге…»

«Къыйынды жашау халыбыз…»

«Мени сёзюм» деген китап чыкъгъанда жазылгъан назму

Мудах болма

«Муну айтхан акъсакъ Кязим…»

Къайсыннга

Керимге

Ёлюм келир

Къашха ийнегим

«Палахда белни къаты къыс…»

Жарлы бола

«Къаламым да арыгъанды…»

Эсгерме

Жарлы халкъым

«Къыйын кюн айтама сизге…»

Таукел этейик биз бюгюн

Ыразылыкъ

Осуят

 

16