Сени бетинг кёрюннгенде,
Кёрюнмез ёзгеники.
Алай мени аманатым,
Учханымда – къанатым:
Мен биргеме жюрютеме
Зухураны сыфатын.
Шат сууну жагъасында этилген уллу тойла, оюнла ашхам бола бошалдыла. Гул патчахны къызлары, Тахирни алып, юйлерине кетдиле. Махим, къолуна къагъыт-къалам алып, Зухурагъа былай жазды:
«Хан къызы Зухура, санга сыйлы саламла. Жюрегинг ырахат болсун, Тахирни огъурсуз Шат сууундан къутхаргъанбыз. Сизни сыйлылыгъыгъыз, хурмешгиз ючюн къолдан келгени къадар къараргъа кюрешебиз. Ёлюмден, башха къайгъыдан Аллах сакъласа, бир биригизни кёрюрсюз. Ишни башы – сабырлыкъды. Гул патчахны къызы Махим».
Махим къагъытны къарт къатыннга берди. Къарт къатын къагъытны, тап жарашдырып, Зухурадан келген атлыгъа тапдырды. Атлы, ыразы болуп, алгъыш этип, атына минди; къамичи уруп, келген жолуна, учхан къушча, та-шайып кетди. Атлы, къолладан – сыртлагъа, сыртладан – тюзлеге чыгъа, жети кече бла жети кюнден хансарайгъа жетип, Зухураны эмчек анасын табып, къагъытны берди, бойнуна салыннган ишни алай тындыргъанына къууанып, хакъын толусунлай алып, кетди. Зухура, кёлю толуп, къагъытны ашыгъышлы ачды, кёзлерин сюрте, окъуду. Андан сора Зухура къууаннган да, жилягъан да эте эди. Алтын сазын алып, аны акъырын чала, бу кюйню айтды:
Аллах, ариулукъ берип,
Насып юлюш бермеди.
Жанланы тенг жаратып,
Инсанны тенг кёрмеди.
Кёп жилядынг, таралдынг,
Жашлай кюйдюнг, къаралдынг.
Хансарайда эрке къыз,
Тутхун болгъанлай къалдынг.
Жилягъандан не файда, –
Келтирмез узакъдагъын.
Къайда, кимни кёз жашы
Къутхарды тузакъдагъын.
Гул патчахны къызлары, къыркъ кюн байрам этип, Тахирге тынч, ырахат жашау къурдула. Болсада, гъашыкъ Тахирни къулагъына бир зат да кирмей эди. Не къадар ашаса, ичсе да, акъылы, жаны Зухурада эди. Кеси Гул патчахны сыйлы сарайларында болса да, акъылы гюл Зухурада эди.
Гул патчахны къызлары да Тахирни сюйюп, жашаулары къуруп башлады. Биринчиси – Махим – ачыкъдан, экинчиси – Шахим – жашыртын, ючюнчюсю – Шахрижан жюрегинден кюе, Тахирни таймай кёрюрге излейдиле, къатында тургъанлай да, тансыкъ болуп турадыла. Жюрек отлары бетлерине чабып, не сылтау бла да Тахирни булжутургъа, къатларында мычытыргъа, кеслерине къаратыргъа кюрешедиле. Ахырында Махим, тёзюп болалмай, бу кюйню айтды:
Тахир къашларынг къара,
Этдинг мени ауара.
Не кёрдюнг бу Зухурадан? –
Башхалагъа да къара.
Сюймеклик унутдурур
Жанынгы, дуниянгы.
Ариула кёп бу жерде,
Мен сюйдюм Зухураны.
Шахим да, Тахирни аллында тохтап, ариулугъу кёз къамата, жырлады:
Жетиден эшген чачым,
Къарады мени къашым,
Кёзюнгю кётюр, Тахир,
Шахим да бир къууансын!
Кёзлеринг – къара жюзюм,
Санга да жокъду сёзюм.
Зухура сакълап тура,
Андады эки кёзюм.
Эгечлерине къарап, Шахрижан да сермеп, Тахирни билегинден тутду. Тилеген халда угъай, дау антхан халда жырлады:
Хур къызгъа ушаш бетим,
Айтылдым гитчеликден.
Ариугъа къарар болсанг, –
Жокъ эди манга жетген.
Ариуса, сурат кибик,
Кимле да сюер сени.
Зухурагъа сёз бергенме,
Сюймезме мен ёзгени.
Хансарайда Гул патчахны къызлары Тахир бла кюнлерин алай ашыра эдиле. Кюнден кюннге сюймекликлери жюреклерин ашап, Зухурадан башха болмай, эслеринден тая эдиле. Юч да ариу, субай ёсген къыз, бир бирлерине Тахирни къызгъанып, жау бола эдиле, хар бири аны кесине къояргъа амал излей эди.
Бир жол къызла кеслери алларына бир бирге кёл ашай, дау эте кетип, даулаш болдула. Махим айтды: «Мен таматама, мен алгъа сюйгенме, Тахир меникиди!» – деп. Ортанчысы: «Шат сууунда сизден алгъа аны мен кёргенме. Тахир меникиди!» – деп тутду. Кичилери: «Мен, кюй айта, масагъат эте, термиле турлукъ тюйюлме. «Ал!» – дерикме да, алмаса, жукълап тургъанлай, балта бла башын тайдырлыкъма!» – деп, сёзню къысхадан салды.
Ал кезиуледе къызла ийнагъы, Зухураны кёз жарыгъы Тахир, патчах къызланы не муратлары болгъанын билмей, къалада тынч жукълай эди. Ала Тахирни не ариу кийиндирселе да, не ариу ашатсала да, ол Гул патчахны жерине юй-юрсюнмей эди, юч эгечни, бир бирге ал бермей, къараулары, ашлары, кийимлери, жырлары, сюймекликлери, – бары да Мардинде тутмакъны темир чалдишлеринден къыйын кёрюнюп, ызына къалай къайтыргьа билмей тура эди. Къызланы бу ахыр даулашларын ол къалай эсе да эшитип къойду. Андан сора къызла, кезиу-кезиу жыр айтышып, аны бла нек эришгенлерин да ангылады. Ай, зауаллы, таза Тахир, Шат сууунда сал кюбюрден къутулуп, патчах къызланы тешилмез тузакъларынамы тюшюп къалдынг?! Ай, медет! Асыллыгьынг ариулугьунг башынга жау болуп, кёрген байрамынг, болушлугъунг ючюн не къан тёлерге, не ант бузаргъа тюшюпмю къалдынг? Буруннгудан жетген бу керти сёзлени Кязим азмы айтды:
Баргъан суугъа ышанмасын бир адам,
Мюйюзлери къайырылгъан малгъа да.
Учхан къушну тырнакълары бар эсе,
Жууукъ учуп жюрюй эсе, – анга да!
Адамгъа да ышаныу жокъ, къолуна
Къылыч эсе, ушкок эсе алгъаны.
Къарыулугъа ышанмасын къарыусуз,
Хакъсыз сюйген дослары жокъ ханланы.
Сюйюп чыкъгъан жолунгу да тиги жокъ,
Аны кибик, жетген къызны дини жокъ.
Дерти ючюн дунияны тюп этер,
Бир кишини аны тыяр жиби жокъ!
Ахырында Тахир, къызла кесин сау къоймазлыкъларын сезип, кече бла къачып чыкъды. Ёз журтуна жолну алып, тебиреди.
Кюн – исси, жолла къум эдиле. Отча къызгъан къум тюзледе ичерге суу да жокъ. Тахир, ызындан ёлюм къоркъууу сюрюп, аллындан Зухурагъа тансыкълыгъы тартып, табанларыны жарылгъанларына, кёзлерини къумдан толгъанларына да, ачлыкъ, суусаплыкъ къысханына да къарамай, къажымай келе эди. Ол жарлы жолну тюзюн да билмегенди. Жетинчи кюн, кюе-бише, бир къара шауданны къатына жетип, жыгъылды. Бюркюп чыкъгъан сууну тамычылары бетине чачылып, ол бир кесекден эс жыйды. Мангылайыны, жыякъларыны терлегенлерин сюртюп, бетине суу сылады. Къызгъанлай суу ичерге къоркъуу эди. Бир кесек эс табып, солуп, жан кезлиги бла къамиш кесип, андан быргъычыкъ этди, шауданнга къапланып, быргъы бла суу ичди. Хапарда, Тахир алайда жети кюн бла жети кече жукълагъанды деп, айтылады. Жетинчи кюн, ахшам жулдуз чыгъа, къулагъына тюе къычыргъан таууш келип, уянды. Секирип туруп, къараса, алайгъа кериуан жетип келе эди. Алда келген тюели, Тахирге салам берип, кериуанны тохтатды. Тахир: «Уалейкум салам!» – деп, толу да айталмай, ачдан эси аууп, жыгъылды.
Кериуан, аны ючюн болмаса да, къара шауданны къатында къонуш этерик эди. Кериуан жолда къара шаудан хар заманда да жолоучуланы тохтап солуучу, кечеги къонуш этиучю жерлери болгъанды. Кериуан башчы, Тахирни эси ачдан аугъанын билип, ашыкъмай къарады. Адамлары отха-суугъа къарай тургъунчу, ол жол азыкъладан аз-аз татдырып, тюеден сют саууп Тахирге ичирди. Танг атаргъа Тахирни эсине келтирди.
«Сен кимсе, къайры бараса, къайдан келесе?» — деп сордула.
Тахирни хапарындан, аны гъашыкъ жолоучу болгъанын, тентип жюрюгенин билдиле. Жанлары ауруп, нёгерге алдыла. Бу кериуанда Тахир бла Зухураны хапарын билмеген жокъ эди.
Тамам къыркъынчы кюн кериуан Бабаханны шахарына келип, Зухура бийчени къаласыны къатына жетдиле. Былайда Тахир, кёзю кёргеннге ийнанмай, башы хайран болуп: «Бу мени тюшюммюдю, тюнюммюдю?» деп сорду. Аны жюрек азабын да, Бабахан къызын эрге бере тургъанын да эшитген, билген кериуанчыла, Тахирге жукъ айтмай, башларын мудах ийдиле. Къаладан иги кесек оздуруп, орамда тюшюрюп, саулукъ тилеп, жолларына кетдиле.
Тахир орамда, тёрт жанына къарай, кёп сюелди. Орамны, юйлени таныды. Шагъырей ауазла эшитди. Эсин жыйып, зыккыллары салына юйюне келди. Эшикни къагъып:
«Анам! Мен саума! Мен къайтып келдим! Эшитемисе, мен саума!» – деп къычырды.
Анга жиляй сокъур болгъан анасы, тюртюле, эшиклени ачханды да, къатхан къоллары бла кёзюне, къашына, къолларына тийип кёргенди. Таныгъанды. Жиляр къарыуу болмай, кёкюрегине къысханды.
Бираздан Тахир кёрген къыйынлыкъларын айтды. Юч кюн солуду. Тёртюнчю кюн, Зухурагъа жолугъур акъылда не этерге билмей тургъанлай, къулагъына сырыйна, сыбызгъы согъулгъан, дауурбас урулгъан тауушла эшитиледиле. Тынгысыз болуп сорду. Анасыны бети тюрленди. Ол, сокъур кёзлерин Тахирге аралтып, тобагъа къайтды, къоркъуп, жашырып тургъанын айтды: «Ой, мени жарлы балам! Сени Шат суууна атхандан сора Бабахай Зухураны патчах улуна берирге сёз тауусхан эди. Тамам бир ыйыкъ болады той башланнганлы...»
Бу хапарны эшитгенде, Тахир титиреди, кёзлери къарангы этдиле, этин тин-тери басды. Аякъ юсюнде туралмай, топуракъ кётюртмеге тёнгереди. «Зухура сюйюпмю барады, анам?» – деп сорду. «Сюйюп барады, балам! – деди сокъур анасы. – Сен аны унут, балам! – деп жалбарды. – Кесинги хан къызына тенг этип, кёп къыйынлыкъла кёрдюнг. Хан – ханнга, жарлы да жарлыгъа тийишлиди. Энди тутсала, сау къоярыкъ тюйюлдюле, балам!»
Тахир, топуракъ кётюртмеде алай тюшгенлей, хансарайда той, къууанч дауурну эшите, тангын аман бла атдыргъанды.
Кюн чыгъып, той жангыдан башланнганда, Тахир: «Анам, манга бир къаты тиширыу кийим тап!» – деп тиледи. «Балам, тиширыу кийимлени не этесе?» – «Кийнп, Зухураны тоюна барырма, анам!» – «Эй, жан балам, кёз чырагъым, анангы сокъур этгенсе, энди шашхын да этергеми сюесе? Энди Зухурадан санга файда чыкъмаз, бу акъылны башынгдан ташла! Мен санга Зухурадан ариу, Зухурадан акъыллы, кесинги этегинге-женгинге тенг жарлы къыз табарма». «Анам, Зухурадан башханы мен не этерме? Манга ансыз жашау да не ючюн керек болур?»