Жылла оздула. Зухураны ариулугъу дуниягъа айтыла башлады.
Кёз гинжиси, жаухар кибик, чачырай,
Болмагъанды дунияда бу чырай!
Бетини ингилиги – жаннет гюлю,
Сыфаты – тийген кибик эрттен кюню.
Къашлары – къалам тартып ызлагъанлай,
Ауазы – талда булбул жырлагъанлай.
Санлары – сууну субай къамишинлей,
Эринлери – эртте бишген жилеклей.
Хансарайда гитчеле эм уллула
Аны жанын сакълар ючюн турдула.
Онг жанында къыркъ къарауаш тохтады,
Сол жанында къыркъ къарауаш тохтады.
Хакимлени хан, суратып, келтирди,
Аны сейир бахчасына жан кирди.
* * *
Бахирни да уллу болду къууанчы,
Къартлыгъында болду сабий жубанчы.
Туугъан бала алай туусун нюрю бла,
Келе келсин дуниягъа кюню бла!
Кёкден изми келип аны эсине,
Айтды Бахир, сабыр, юйдегисине:
Тахир болсун балабызны тюз аты,
Толуп барсын дунияда мураты.
Къуш баласы, булбулу гюл бахчаны,
Аманатды Аллахха жангыз жаны.
Тахир бла Зухураны, эмчек анала, къарауашла салып, бирча ёсдюре эдиле. Экишер жыллары жетгенде, ала бир бирлерин кёрмеселе, бирге ойнамасала да – жиляп башлай эдиле. Жети жыллары жетгенде, хан алагъа устаз тутуп, бирге окъутуп башлады. Тахир бла Зухураны закийликлерине сейир этмеген жокъ эди, бир кюннге бир ненча дерс алсала да, олсагъат окъуна билип болгъандыла. Бирге жюрюп, бирге ойнап, бирге окъуп, была бир бирлерин эгеч бла къарындашча кёрюп жюрюгендиле. Ариулукълары, асыллыкълары, халлары айтылгъанды.
Жетижыллыгъында атасы ёлюп, Тахир ёксюз къалгъанды.
Тахир бала жети жылгъа жетгенди,
Аны атасы дуниядан кетгенди.
Хан Бахирни ауушханын эшитгенди,
Хар керегин толусунлай этгенди.
Унутмайын турду керти ёзюрюн,
Эсде тутуп жууукълукъну нюзюрюн.
Зухура Тахирге гъашыкълыгъын12 сезип башлагъанды. Ол заманда дунияда Тахир бла Зухурадан чырайлы, ариу къан болмагъанды.
Зухураны сюймеклиги кюнден кюннге ёсе, чыдамы, тёзюмю, сабырлыгъы къалмай барады. Бир кюн, Тахир жукълан тургъанлай, Зухура, акъырын келип, Тахирни нюрлю жыягъындан уппа этип къачды. Тахир, уянып къараса – Зухура андан арлакъда терек бахчада гокка хансла жыя тура эди. Тахир: «Айып болсун, Зухура, бу этгенинг неди, сен мени эгечим тюйюлмюсе?» – деп къычыргъанды. Зухура, уялгъандан къып-къызыл болуп, гюллерин да атьш къачды. Зухура андан ары кёп кюнледе, Тахирге кёрюнюрге уялып, дерсге жангызлай жюрюп тургъанды. Зухура Тахирден нелляй бир узакъ турургъа кюрешсе, аны жюреги Тахирге аллай бир тартдыргъанды, сюймеклиги аллай бир кючлю болгъанды. Аны ариулугъуна адамла, кёзлери къамап, къараялмай болгъандыла. Зухура Тахирге не кёп тарыгъыу кюй айтса да, Тахир къулагъына алмагъанды. Бир кюн, биягъы, Тахир жукълап тургъанлай, Зухура, тёзалмай, аны къатына келип, назик къолу бла бетинден акъыртынчыкъ сылагъанды. Тахир, уянып, Зухура аны къатында тобукъланып тургъанын кёргенди. Тенг къызыны бу къылыгъын адепсизликге санап, Тахир къол тышы бла Зухураны жыягъына ургъанды. Зухура ол кече кесини бу халына жиляп, былай тилегенди:
Махаббат 13 келди манга,
Жукъламай чыкъдым тангнга,
Бу къыйынлыкъ нек тюшдю
Къарыусуз сабий жаннга?
Сёзюмю эшитмезмисен,
Бир мадар этмезмисен,
Бу гъашыкъны жартысын
Тахирге бермезмисен?
Манга эримезмисен,
Халымы кёрмезмисен?
Бу аурууну жартысын
Тахирге бермезмисен?
Бу палахха кирмейин,
Гъашыкъ отун билмейин,
Билмез Тахир сырымы,
Сенден буйрукъ келмейин.
Жазыуланы къошуучу,
Жарсыугъа болушуучу,
Мен кёрген къыйынлыкъны
Жокъду къыйыры, учу.
Себеплик излеп сенден,
Жал барып хар эрттенден,
Тилейме, уллу Аллах,
Бу аурууну ал менден!
Зухурагъа келген сыйлы махаббатны эки юлюшден бири Тахирни жюрегине тюшдю. Тахирни да сюймеклиги ачыкъ болуп, аны жанын да кюнден кюннге чыдамсызлыкъ алып башлагъанды. Тахир бала, жан бала, не олтуруп, не туруп болалмай, ариу сыфаты эрип, саз бола, Зухураны излей эди. Кечелери, кюнлери ашсыз, суусуз кетедиле. Жыргъа уста Тахир алгъын шууулдагъан желлеге, суулагъа, терекледе безиген къушлагъа, терек шыбырдауларына эри-шип, жарыкъ жырлаучу эди эсе, энди мудах жырлайды. Аны мудахлыгъын кёрюп, терекле, аланы тюплеринде баргъап земзем суула, агъачда булбулла, жаныуарла да мудах болгъандыла. Жангыз да Зухура бир зат да билмегенча этип тура эди.
Бабахай, Зухура туугъанлай, кесини сейир-айбат бахчасында, къызына атап, ол ойнай-кюле, солуй турурча, ариу къала-сарай ишлетген эди. Къала шорха суучукъну жагьасында болуп, гюл, терек бахчаны кесича, ариулугъу дуниягъа айтылгъанды. Бир кюн Зухура, эрикгенин кетерир ючюн, тенг къызлары бла айланыргъа, солургъа бахчагъа чыкъгъанды. Жырла, тарыгъыула айтып, суу жагъасында бир ариу терекни тюбюнде олтурду. Ичи от жана, аны сюйген Тахир, ызындан барып, къолун Зухураны бойнуна салып, къатында тобукъланды. Тахир кесине сюймеклик келгени бла, Зухура эгечи болмагъанын билгенди: Зухура ханны къызы, кеси уа ханны ёзюрюню уланы болгъанын ангылагъанды. Зухура, Тахирге къарамай, бу кюйню айтды:
Жол бла жолдашымса,
Сыр бла сырдашымса,
Къолунгу кетер, Тахир,
Сен мени къардашымса!
Жол бла жолдашынгма,
Сыр бла сырдашынгма,
Мен ёзюрню уланы,
Не бла къардашынгма?
Кёзюмча кёрдюм сени,
Кесимча сюйдюм сени,
Эсингдемиди, Тахир,
Жарсытхан чагъынг мени?
Жау кибик, жана-жана,
Эриди алты саным,
Билмезликден этгенем,
Кечерсе, Зухура-ханым!
Сюймеклигими кючюн
Кёз жашым этер захир.14
Чархымда жаным сенсе,
Кел, кёрюшейик, Тахир!
Гюл бахчагъа кюн тийсе,
Акъ чагъып, балли бишсе,
Андан ариу не болур, –
Эки сюйген тюбешсе!
Мындан сора Тахир бала Зухураны, жаш кёкюрегине къаты къысып, къучакълады. Эки сюйген жанла бирикдиле. Зухураны эринлери къызылы бла агъы тёгюлген жыякълары жаныпмы кетедиле дерча къабындыла. Ол, Тахирни къызыу ийнакълаууна жууап къайтара, аны бойнундан къаты къучакълап, махаббат кюйюне берилди. Андан сора бир бири къолларындан тутуп, жангы ийнарла айта, дерсге бардыла. Аланы сюйюп, сыйлы кёрюп окъутхан эфенди, аланы насыпларын кёрюп, дерс жууаплары, ёнлери жарыкъ болгъанына къууаннганды. Кеслери да таша, чола тюшгенлей, жырлап, бир бирлерине сюймекликлерин айта эдиле.
Кюнле, айла, жылла кете, Тахир бла Зухура да эсли, ёсюмлю болгъандыла. Ариулукълары аланы бир кёрген экинчи кёрмей тёзалмазча, алай эди.
Биягъы кюнлени бир кюнюнде эки сюйген, терек бахчагъа барып, алтын сарайны аллында терек салкъынында олтурдула. Ол жерде Тахир таралып-кюйюп, былай башлады:
Зухура мени ханымды,
Дертиме дарманымды.
Чархымда харип жаным
Зухурагъа къурманымды.
Сюйгенме, Тахир, сени,
Къул этдинг ахыр мени.
Чархымда жаным сенсе,
Кимди сюймеген сени?
Сен – ханны жангыз къызы,
Кёкню жарыкъ жулдузу,
Атанг, тенг кёрмей мени,
Бузар умутубузну.
Тахир – илячин къушум,
Кёкде жарыкъ жулдузум,
Атам, тенг кёрмей сени,
Жилятмаз жангыз къызын.
Мен башха отда кюйсем,
Сенден ёзгени сюйсем –
Жетмей къалсын муратым,
Билгин, Зухура, аны сен!
Акъылгъа башханы алсам,
Сенден ёзгеге барсам –
Жаханим болсун жерим,
Билгин, Тахир, арыслан!
Бу сёзлени айтып, Зухура, алларында тёгереги мермер таш бла жасалгъан шаудандан ууучу бла суу алып, аны Тахирге ичирди. Тахир, сууну ичип, Зухураны къолларын кёкюрегине къысып, айтды:
Зухура – жаным, борагъым,
Сууда жюзген дуудагъым,
Сенсиз къалса дунияда,
Къуу болур мени жаным!
Андан сора Тахир да, шаудандан ууучу бла суу алып, Зухурагъа ичирди. Зухура да, Тахирни къолларын кёкюрегине къысып, бу кюйню айтды:
Тахир, къашларынг къара,
Этдинг мени ауара.
Къайытмам бу сёзюмден
Ёлсем а – жокъду чара.
Тахар дагъыда жырлады:
Кёл этди этегими
Кёзюмден акъгъан жашым.
Къайытмазма сёзюмден,
Кесилсе хайран башым!
Бу хал бла заманла оза эдиле. Суула бара эдиле, халкъланы арасында быланы хапарлары айтыла эди. Тахир бла Зухураны къайгъылары жокъ, жюреклери да – шат. Бир бирлерин татлы сюйгенле, айтылгъан хапарладан бурун сюйгенлеге тюшген къыйынлыкъланы биле эдиле. Алай кесибиз да алача болурбуз деп, акъылларына келмегенди.
Ол ёмюрледе уллу сюймеклик шашхынлыкъгъа санала эди. Сюйгенлени бир бирге бермеклик уллу айыпха, терс ишге саналгъанды. Нек десегиз, жюрегине уллу сюймеклик тюшген адамны телиге санагъандыла. Шериатда уа телиге къатын алмазгъа, тели тиширыуну эрге бармезге деп айтылады. Тахир бла Зухураны уа жюреклерин сюймеклик алгъандан, бу тюрлю затладан хапарлары болмагъанды. Зулму, къарангы дуния ала кибик кёп таза сабийлени насыпсыз этгенди.